“राज्यकै कारण धरापमा छ नेपालको जल पर्यटन”- शिव अधिकारी (अध्यक्ष, नारा)

यो सरासर गलत हो । नदीको संरक्षण हाम्रो एक प्रमुख उद्देश्य हो । नदीमा जल पर्यटनको गतिविधि गरेर पैसा कमाउने मात्रै हाम्रो उद्देश्य अवश्य होइन । हामी पर्यटन व्यवसायीले नदी र नदी किनार फोहोर गरेको भनेर आरोप लगाउनेहरू विभिन्न बहानामा नदी मास्नेहरू हुन् । ढुङ्गा गिटी बालुवाको व्यापार गर्दै नदी मास्ने र प्रदूषित पार्नेहरूले उल्टै हामीलाई आरोप लगाइरहेका छन् । हामीले त नदीको प्राकृतिक संरचना र बहावलाई परिवर्तन हुन नदिई संरक्षण गर्दै पर्यटकीय गतिविधि सञ्चालन गर्नुपर्छ भन्दै आएका छौँ । सोही अनुसार गर्दै आएका छौँ । अनि अर्को कुरा टुरिस्टले फोहोर गर्छ भन्नु त झन् मूर्खता हो । उनीहरूले फोहोर गर्ने होइन, बरु हामीलाई सरसफाइ गर्न पो सिकाउँछन् । उनीहरू आफैँ पनि सरसफाइ गर्छन् । वातावरणको सरसफाइ तथा संरक्षणमा हामी भन्दा उनीहरू कयौँ गुणा सचेत छन् । नेपाली पर्यटकहरूले कहीँकतै फोहोर गरे व्यवसायीले सरसफाइ गर्छन् ।

नेपालमा जल पर्यटनको इतिहासलाई केलाउँदा करिब पाँच दशक भएको देखिन्छ । हालसम्मको अनुभवले नेपालको जल पर्यटनको भविष्य कस्तो देखाउँछ ?

हो, नेपालमा जल पर्यटनको सुरुआत सन् १९७० को दशकमा सुरु भयो । मैले सुरुमा नै भनेको थिएँ कि नेपाल साहसिक जल पर्यटनका लागि विश्वमै उत्कृष्ट गन्तव्यमा पर्दछ । यहाँका भू-बनोट, नदी र यसको बहाव साहसिक जल पर्यटनका लागि अति नै राम्रो छ । तर, हालसम्मको अनुभवलाई हेर्दा नेपालमा जल पर्यटनका अथाह सम्भावना भएर पनि विकास हुन नसकेकै हो । नेपालले जल पर्यटनबाट लिनुपर्ने लाभ लिन पाएको छैन । अहिलेसम्म जति विकास भएको छ, सबै निजी क्षेत्रकै प्रयासमा भएको छ । सरकारी निकायले पर्याप्त चासो दिएका छैनन् । सरकारले लगानी गर्न सकेको छैन । तैपनि हामीले कोसिस गरिरहेका छौँ । नेपालमा जल पर्यटनको सम्भावना भएकोमा दुई मत छैन । तर, अहिले विभिन्न विकासको नाममा जुन गतिमा नदीहरू मास्ने काम भइरहेको छ, त्यसले भने चुनौती खडा गरेको छ । स्थानीय सरकार बनेपछि नदीको दोहन बढेको अध्ययनहरूले नै देखाएको अवस्था छ । यो चिन्ताको विषय हो । तैपनि हामी आशावादी छौँ ।

नेपालमा जल पर्यटनको विकास र प्रवर्द्धन गर्न कसले के गर्नुपर्ला ?

अहिलेसम्म पर्यटन क्षेत्रमा जति भएको छ, सबै प्राइभेट सेक्टरले नै गरेको छ । गर्ने त प्राइभेट सेक्टरले नै हो, तर सरकारले पूर्वाधार विकास गरिदिनुपर्छ । पर्यटन व्यवसायलाई पनि ध्यानमा राखेर मात्रै विकास निर्माणका कार्यहरू गरिदिनुपर्छ । अन्य भौतिक पूर्वाधारको विकास र पर्यटनबाट राज्यलाई हुने लाभहानीको राम्रो रिसर्च गरेर मात्रै विकासका कामहरू गर्नुपर्छ । विना अध्ययन अनुसन्धान सीमित व्यक्ति वा समूहलाई हुने लाभको आधारमा विकास निर्माणका कार्यहरू गरिनुहुन्न । जल पर्यटनको लागि नदीहरू मासिनु भएन । जहाँतहीँ जलविद्युत आयोजनाको ड्यामहरू बनाउनु भएन । यसको अर्थ जलविद्युतको विकास आवश्यक छैन भन्ने खोजेको होइन, जल पर्यटनलाई पनि ध्यानमा राखेर मात्रै बनाउनुपर्‍यो । नदीको प्राकृतिक बहाव नै परिवर्तन हुने गरी ढुङ्गा गिटी बालुवाको उत्खनन गर्नु भएन, नदीमा फोहोर थुपार्नु भएन । यसका लागि सबै तहका सरकार, सम्बन्धित जिम्मेवार निकायको ध्यान जानु पर्‍यो । व्यवसायीहरूले पनि व्यावसायिक मापदण्डहरूलाई फलो गर्दै व्यवसाय सञ्चालन गर्नुपर्छ । यसो गर्न सकिए जल पर्यटन फस्टाउन सक्छ ।

नेपालको पर्यटनमा जल पर्यटनको योगदान कति छ ? जल पर्यटनबाट कति रोजगारी सिर्जना भएका छन् ?

नेपालको साहसिक पर्यटनमा जल पर्यटनको मुख्य योगदान छ । यस क्षेत्रमा मात्रै १२ देखि १५ हजारलाई रोजगारी सिर्जना भएको छ । हामी (नारा)ले उत्पादन गरेका गाइडहरूको सङ्ख्या नै चार हजार नाघिसकेको छ । तीमध्ये पाँच सय भन्दा बढी गाइडहरू जापानमै रोजगार भएका छन् । विभिन्न अस्ट्रेलिया, न्यूजील्यान्ड, टर्की लगायतका देशहरूमा पनि रोजगारी पाएका छन् । उनीहरूले नेपालमै पर्यटकहरू पठाइरहेका छन् । अहिले जल पर्यटनमा काम गर्ने कम्पनीहरू ८० देखि १०० वटा हाराहारी पुगेको छ । प्रत्यक्ष परोक्ष रूपमा कम्तीमा १५ हजारले रोजगारी पाएका छन् ।

पर्यटनको विकासका लागि प्रचारप्रसार अपरिहार्य छ, नेपालका पर्यटन व्यवसायीहरूले प्रचारप्रसारमा ध्यान नदिएको हो ?

मैले अघि भने कि नेपालमा पर्यटनको जति विकास भएको छ, त्यो निजी क्षेत्रकै देन हो । हामीले प्रचारप्रसार पनि गरिरहेका छौँ । तर, राज्यले भने प्रचारप्रसार गर्न सकेको छैन । जानेको छैन । राज्यले खर्च त गरेको छ । तर, पर्याप्त अध्ययन विना गरिरहेको छ । कुन देशको कुन मार्केटमा कसरी प्रचारप्रसार गर्ने, कुन माध्यमबाट गर्ने भन्ने विषयमा राज्य चुकेको देखिन्छ । नेपालको मुख्य पर्यटन बजार, पर्यटकमा पनि कस्ता पर्यटक र कुन समयमा नेपाल आउन चाहन्छन्, यी कुराहरूलाई ध्यानमा राखेर प्रचार गर्नुपर्ने हो । पर्यटनका पनि विभिन्न क्षेत्रमा काम गर्ने व्यवसायीहरूसँग सहकार्य गरेर काम गर्नुपर्ने हो, त्यो गरेको देखिँदैन । खाली केही देशहरूमा जाने अनि ब्रुसरहरू मात्रै बाँडेर फर्केर आएपछि पर्यटनको विकास हुन सक्दैन । प्रचारप्रसारमा निजी क्षेत्र लागेका छन् र त व्यवसाय टिकेको छ । यसमा राज्यको ध्यान जानुपर्छ ।

नेपालमा जल पर्यटनका मुख्य चुनौतीहरू के के हुन् ?

थुप्रै चुनौतीहरू छन्, साथै अवसर पनि । अहिलेसम्म अपेक्षा गरे अनुसारको विकास, विस्तार हुन सकेन । तैपनि गर्न सकिन्छ । हामी निजी क्षेत्रका व्यवसायीहरूले थुप्रै लगानी पनि गरिसकेका छौँ । सरकारले अनुमति दिएका नदी किनारामा हामीले सयौँ रिसाेर्टहरू बनाएका छौँ । तर, सरकारले ती नदी र ठाउँहरूमा हाइड्रोपावरको लागि पनि अनुमति दिएको छ । यसले हाम्रो अरबौँ रुपैयाँ लगानी डुब्ने खतरा देखिन्छ । यसले पर्यटन व्यवसायी र राज्यबीच द्वन्द्व बढेको छ । यसो हुँदा राज्यको पैसा पनि डुब्छ र हाम्रो पनि । यसले गर्दा सरकारले जथाभाबी विना अध्ययन अनुसन्धान र सम्बन्धित प्रभावित क्षेत्र सँगको समन्वय विना योजनाहरू अघि सार्नु भएन । त्यसैगरी नदीनालाको उत्खनन पनि अर्को चुनौती हो । यसले नदी नालाको इकोसिस्टम नै बिगारिरहेको छ । अर्को चुनौती भनेको नीतिगत समस्याहरू छन् । पर्यटन व्यवसायमैत्री नीति नियमहरू बनाइएका छैनन् । तिनलाई पनि राज्यले सम्बोधन गर्न जरुरी छ ।